Υπάρχουν και τα άσπρα σύννεφα

Οι σωστές ερωτήσεις μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματα.

Σε μια εποχή που όλα έγιναν προβλήματα,

εμείς ας γίνουμε οι λύσεις.

άρθρο Σεπτεμβρίου 2013 στην τοπική εφημερίδα "Επαγγελματίας και Καταναλωτής" της Ελευσίνας.
  

    Είναι πολλά χρόνια τώρα αγαπητέ αναγνώστη (από την εφηβική μου ηλικία) που δεν έπαψα να θαυμάζω τη ζωή και τη μέθοδο έρευνας του Αθηναίου Διδάσκαλου, του μεγάλου Σωκράτη. Δεν έγραψε συγγράμματα όπως οι μαθητές του, δεν έδωσε μια συμπαγή θεωρία για τη φύση, για τον άνθρωπο, για την κοινωνία, για την πολιτική και την εξουσία. Δεν φιλοσόφησε πάνω στη φιλοσοφία όπως έκαναν πολλά χρόνια αργότερα αμέτρητοι σοβαροί φιλόσοφοι και χιλιάδες χιλιάδων μπουρδολόγοι.

    Ο Σωκράτης ενδιαφερόταν για το πώς να ζούμε καλύτερα, δηλαδή πιο αρμονικά με τον βαθύτερο εαυτό μας, το “δαιμόνιο” όπως με την καλή έννοια το έλεγε εκείνος, δηλαδή την θεϊκή φωνή σοφίας που έχει ο κάθε άνθρωπος με το που έρχεται στον κόσμο. Δεν είχε ποτέ έτοιμες λύσεις να δώσει σε όσους προσέτρεχαν στη σοφία του, κι ακόμη κι αν είχε τέτοιες λύσεις να προτείνει, εκείνος δεν έσπευδε να το κάνει αν δεν τις υπέβαλλε σε σχολαστικό έλεγχο (εξέταση το αποκαλούσε) και την εξέταση αυτή την έκανε βάζοντας σε ενεργητική συμμετοχή τη σκέψη και τα συναισθήματα του συνομιλητή του.

     Ασχολήθηκε μόνον με το να βάζει στους συνομιλητές και μαθητές του τα σωστά ερωτήματα με τον πιο σωστό τρόπο. Δεν έδινε ο ίδιος πάντα τις απαντήσεις αλλά ως επί το πλείστον άφηνε ή ωθούσε με περίτεχνο τρόπο τον συνομιλητή – μαθητή να καταλήξει εκείνος στην απάντηση, έτσι ώστε να του είναι και αποδεκτή και ο Σωκράτης είτε συμφωνούσε είτε όταν διαφωνούσε έβαζε τις επόμενες ερωτήσεις που η εξέτασή τους θα τεκμηρίωνε την αντίρρησή του. Έτσι γεννήθηκε η τέχνη του διαλόγου στον ελληνικό πολιτισμό. Δεν δίδασκε γνώσεις αλλά τον τρόπο για να βελτιώνουμε τις γνώσεις μας. Καμία ανθρώπινη γνώση (άποψη, γνώμη, ιδέα, πεποίθηση) δεν θεωρούσε ισχυρή και ολοκληρωμένη για πάντα παρά μόνον μέχρι τη στιγμή, που κάποια πιο φρέσκα δεδομένα ή νέα πρωτότυπα ερωτήματα θα αμφισβητούσαν είτε την ισχύ της ολοκληρωτικά είτε την πληρότητά της.

    Ο Σωκράτης ενδιαφερόταν να μάθει τους μαθητές του να σκέφτονται πιο ορθολογικά, να μπορούν να ακούνε τη φωνή της συνείδησής τους πιο καθαρά και να την εμπιστεύονται μέχρι αυτοθυσίας, όπως τους το έδειξε και με το παράδειγμα του τρόπου όλης της ζωής του αλλά και με την κορυφαία απόφαση να μην απολογηθεί στη δίκη του κρύβοντας τη συνείδησή του και παρακαλώντας για επιείκεια, έστω κι αν αυτό εξόργισε το πλήθος των δικαστών και τον οδήγησε στην θανατική καταδίκη.

 Έτσι λοιπόν ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο – το δηλητήριο εκτέλεσης – και έμεινε πιστός στη φωνή που τον καθοδηγούσε σε όλη τη ζωή του, δηλαδή έμεινε συνεπής, έως εσχάτων, σαν παραδειγματικός δάσκαλος απέναντι στους μαθητές του, με αποτέλεσμα η διδασκαλία του για τη συνείδηση, τη συνέπεια και την αδογμάτιστη έρευνα να διαδοθεί από τον θαυμασμό, να επιβιώσει και να γίνει τροφή για τη σκέψη ερευνητών, φιλοσόφων και επιστημόνων.

Άξιζε κατ’ εμέ να αφιερώσω λίγα λόγια παραπάνω για τον Σωκράτη (είτε για να τον τιμήσω, είτε για να τον θυμίσω σε όσους τον έχουν γνωρίσει είτε για να μάθουν λίγα συνοπτικά γι αυτόν όσοι δεν είχαν την τύχη), πριν προχωρήσω να σας αραδιάσω … ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ. Ναι, ερωτήματα – όχι σαν τον Σωκράτη βέβαια, μην με παρεξηγήσετε. Σκέφτηκα λοιπόν σε αυτό το φύλλο του Σεπτέμβρη να γράψω κάτι διαφορετικό. 

    Αφορμή λοιπόν είναι ο Σεπτέμβρης. Όλο το καλοκαίρι μου φάνηκε ότι όλοι περίμεναν τον Σεπτέμβρη… Εντυπωσιάστηκα, αφού πρώτη φορά παρατήρησα να συμβαίνει αυτό. Λες και κανείς δεν μπορούσε να χαρεί τουλάχιστον την θέρμη του καλοκαιριού και τον γαλανό ουρανό, λες και κανείς δεν μπορούσε να χαλαρώσει τα δροσερά φετινά βραδάκια του πιο φιλικού καλοκαιριού. Ναι, μέσα σε όλη την κατήφεια των οικονομικών καταστροφών, η φύση ήταν γενναιόδωρη προσφέροντάς μας εφέτος, ένα τρυφερά δροσερό καλοκαιράκι.

Ξέρω, αμέσως οι περισσότεροι θα είπατε τώρα “μα όλοι περιμέναμε με αγωνία την επιστροφή της τρόικα τον Σεπτέμβρη”. Πολλοί άλλοι θα είπατε “μα αυτό το καλοκαίρι δεν είχαμε την άλλοτε οικονομική δυνατότητα ξένοιαστων διακοπών”. Καταλαβαίνω ότι πραγματικά αυτό το καλοκαίρι συσσωρεύονταν οι αγωνίες για το μέλλον μας και ότι οι απάνθρωπα σκληρές αποφάσεις που θα παρθούν θα τραυματίσουν κι άλλες οικογένειες. Κανείς δεν μπορεί να είναι χαλαρός όταν οι φήμες λένε ότι από τον Σεπτέμβρη θα του ανακοινωθεί το μέλλον του. Είναι σαν το μαρτύριο του καταδικασμένου μελλοθάνατου που περιμένει την ημέρα που θα του ανακοινώσουν πότε θα εκτελεστεί.

     Καταλαβαίνω την αγωνία, το νιώθω, με αφορά, μας αφορά όλους, μα δεν θέλω να σταθώ μόνον στα “μαύρα σύννεφα” αλλά κυρίως να εστιάσω και στα λευκά που ομορφαίνουν τον ουρανό και δροσίζουν τη γη με την ταξιδιάρικη σκιά τους.

 

Και θα μου πει κάποιος:

Ποια είναι, τα λευκά αυτά ευλογημένα σύννεφα; Υπάρχουν σήμερα τέτοια; Υπάρχουν ελπίδες; Γιατί κανείς δεν μιλάει γι αυτές; Γιατί όταν οι Υπουργοί μιλάνε για ελπίδες εκτοξεύουν μαζί και κεραυνούς απειλών; Από πότε έγιναν οι απειλές ελπίδες; Για ελπίδες ακούω μόνον τους αντιπολιτευόμενους να μιλάνε αλλά κι αυτοί υπό την απειλή ότι δεν θα κάνουμε το λάθος να μην τους ψηφίσουμε. 

     Να που (όπως υποψιάζομαι) τώρα, κάπως έτσι θα αναρωτιέστε ή θα με ρωτούσατε αν ήμουν μπροστά σας. Να που αναδύονται κάποια ερωτήματα (σας είπα για ερωτήματα θα γράψω). Και είναι ερωτήματα σχετικά με το αν υπάρχουν λευκά σύννεφα – ελπίδες. Ξέρετε όμως ότι τα ερωτήματα όταν δεν μπατάρουν μόνον προς μια πλευρά είναι το γόνιμο έδαφος να γεννηθούν ελπίδες;

      Επειδή λοιπόν τα κανάλια, οι εφημερίδες και τα κοινωνικά δίκτυα στο internet κατακλύζονται από ερωτήματα του τύπου: “Πόσο επώδυνος θα είναι ο θάνατος” ή “Τι θα κραυγάζουν πεθαίνοντας οι μελλοθάνατοι” δηλαδή είναι ερωτήματα που μπατάρουν στην μια πλευρά, γι αυτό κι εγώ διάλεξα τα “άσπρα σύννεφα”, δηλαδή τα ερωτήματα που νομίζω δεν μπατάρουν μονόπλευρα. Είναι τα ερωτήματα που λένε όχι ποιες ή που είναι οι ελπίδες αλλά λένε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους αλλά και σφαιρικά και από όλες τις οπτικές γωνίες, το εξής: Τι κάνει ο καθένας μας με τον εαυτό του μέσα σε μια θύελλα; Τι κάνουμε όταν επίκειται ή όταν έχει συμβεί ένα ναυάγιο και είμαστε μέσα κι εμείς; Τι μας βοηθάει απ’ όσα εκάναμε με τον εαυτό μας πριν βρεθούμε στη θύελλα;

      Φαντάζομαι ότι όλοι έχετε ακούσει για το τι γίνεται στα ναυάγια, έτσι δεν είναι; Επιζούν μερικοί δυνατοί σωματικά, επιζούν και κάποιοι αδίστακτοι και απάνθρωποι, αλλά επιζούν ακόμη κι εκείνοι που μπορεί να είναι αδύναμοι σωματικά αλλά που στις κρίσιμες στιγμές είναι σε αρμονία με τον εαυτό τους και την ανθρωπιά τους κι έχουν το μυαλό και την καρδιά τους συμφιλιωμένα και με τέρμα τα γκάζια. Είναι αυτοί που βάζουν τα σωστά ερωτήματα με τον σωστό τρόπο, είτε έχουν μπροστά τους ένα πρόβλημα της καθημερινότητας είτε μια προσωπική τους τραγωδία να αντιμετωπίσουν.

     Διαβάζοντας, ακούγοντας με προσοχή, φωνές, κραυγές, ψιθύρους γύρω μου, μαζεύω κι εγώ, σαν τον συλλέκτη, ερωτήματα. Μετά κάποια στιγμή κάνω τη διαλογή μου. Ποια ερωτήματα μου λέει να κρατήσω η φωνή μέσα μου; Πώς να τα ξαναδιατυπώσω για να είναι πιο σωστά; Ε! να μερικά τέτοια είχα σκοπό να σας δώσω και σας έφαγα την ώρα μέχρις εδώ. Ας τα αραδιάσω αμέσως κι εσείς ύστερα κάντε τα ό,τι σας φωτίσει. Ρωτάνε λοιπόν πολλοί άνθρωποι – κι εγώ αλλάζω λίγο τα λόγια τους – τέτοια ερωτήματα:

• Γιατί οι άνθρωποι σπάνια μιλάμε για τις όποιες ευλογίες έχει ευεργετηθεί ο καθένας μας και δεν σταματάμε να μιλάμε κάθε μέρα για προβλήματα ακόμη και για προβληματάκια;

• Τι θα πάθουμε αν στις συναλλαγές μας δίνουμε πιο συχνά, το κάτι παραπάνω απ’ όσα συμφωνήσαμε χωρίς να ζητάμε έξτρα αμοιβή; και ποιος θα ήταν ο ισχυρός λόγος για να το κάνουμε;

• Τι μας φταίει και αλλάζουμε κάθε μέρα προτεραιότητες (κάποιοι) και τι όταν δεν τις αλλάζουμε ποτέ (κάποιοι άλλοι); 

• Τόσο εύκολες κι ανέξοδες είναι πια οι δικαιολογίες, που έχει ξεχειλίσει όλος ο πλανήτης; Ή μήπως κοστίζουν τελικά πολύ ακριβά αλλά εκ των υστέρων στο αποτέλεσμα; 

• Ποιος ο λόγος να κάνουμε όνειρα όταν δεν βγαίνουν αληθινά; ρωτάνε αρκετοί. Και τι θα ήσουν σήμερα αν δεν είχες κάνει όνειρα όταν ήσουν νέος; αντ-ερωτούν άλλοι.

• Το να κάνω όνειρα είναι και ωραίο και μου δίνει ενέργεια να προσπαθώ, αλλά να μην κρατάω και μια πισινή; ρωτάνε αρκετοί. Και αν αντί για πισινή είχες εναλλακτικά όνειρα αντ-ερωτούν άλλοι. 

• Γιατί κάποιες πληγές στην ψυχή μας δεν κλείνουν ποτέ; Είναι οι χειρότερες ή είναι αυτές που αγαπήσαμε και δεν τις αφήνουμε να κλείσουν;

• Τι με εμποδίζει να προχωρήσω μπροστά; Αυτό που έχω ή δεν έχω; Αυτό που νομίζω πως δεν έχω; Αυτό που δεν είμαι ενώ θα έπρεπε; ρωτάνε οι περισσότεροι. Ή μήπως να ψάξω αυτό που νομίζω ότι είμαι; αναρωτιούνται λίγοι.

• Πώς να είμαι φιλικός κι ευγενικός χωρίς να με περνάνε για ευάλωτο και αδύναμο; Πώς να είμαι σεμνός χωρίς να φαίνομαι ντροπαλός ή δουλοπρεπής; ή μήπως να εξετάζω καλύτερα ποιοι είναι αυτοί που τολμούν να με κρίνουν;

• Που είναι τα όρια ανάμεσα στον ενθουσιασμό και τον φανατισμό; Πότε καταλαβαίνεις ότι τα πέρασες; Μήπως όταν πάψεις να έχεις έστω και αραιές μικρές αμφιβολίες;

• Λένε ότι άμα θέλεις κάτι πραγματικά με την ψυχή σου τότε θα το μπορέσεις. Πώς να το πιστέψω; Ρωτώντας όποιον το έζησε ή βρίσκοντας μικρά παλιά, δικά μου παραδείγματα; 

• Γιατί σκοτωνόμαστε οι άνθρωποι ώστε να έχουμε πάντα δίκιο εμείς και ποτέ οι άλλοι; Κάποιοι που δεν το κάνουν είναι πιο ήρεμοι γενικά αλλά τι έχουν χάσει και τι έχουν κερδίσει; Μήπως η εσωτερική ηρεμία γι αυτούς είναι μια κορυφαία αξία;

• Λένε ότι ο δυνατός νικάει πάντα αλλά γιατί μερικές φορές τέτοιοι δυνατοί μου φαίνονται να είναι απάνθρωποι; 

• Να ακούσω τους παλαιότερους που πίστευαν ότι τα αγαθά αποκτιούνται με κόπο ή τους νεώτερους που λένε ότι αποκτιούνται με τρόπο κι όχι κόπο; 

• Τι κάνει κάποιους να βλέπουν στη ζωή τους μόνον μάχες, εχθρούς, νίκες και ηρωισμούς και τι κάνει κάποιους άλλους να βλέπουν μόνον ευκαιρίες για έργα, για συνεισφορά και για συντροφικότητα;

• Τι είναι πιο οδυνηρό για την πρόοδό μας; Να θέλουμε και να μην μπορούμε ή να μπορούμε και να μην θέλουμε;

• Αν ο Θεός μας άφηνε να διαλέξουμε ένα από τα δύο, θα ζητούσαμε περισσότερη ζωή ή καλύτερη ζωή; Ή μήπως έχουμε ήδη μια επιλογή που τα συμπεριλαμβάνει και τα δύο αλλά με άλλη ζυγαριά για το πολύ και το καλύτερο;

• Πώς να χαρείς με το ευχαριστώ που σου λένε για μια ευεργεσία σου, όταν δεν σε κοιτούν στα μάτια; Μήπως όμως φταίει που δεν χάρηκες που το μπορούσες και το έκανες, πολύ πριν έλθει η ώρα να ακούσεις ένα ευχαριστώ;  

• Τι άραγε να είναι προτιμότερο από τα δύο σε έναν κόσμο γεμάτο δυσκολίες και τραγωδίες; Μια ζωή γεμάτη ευτυχία κι ένα τραγικό τέλος ή μια βασανισμένη ζωή και ένα ευτυχισμένο τέλος; 

Αυτά χωρούσαν ως εδώ αγαπητοί μου αναγνώστες. Θα επανέλθω και με άλλα “άσπρα σύννεφα” κάποια κατάλληλη στιγμή – ίσως όταν θα έχουν πλακώσει πολλά μαύρα, που εύχομαι αν έλθουν να διαλύσουν γρήγορα. Να τα διαλύσουμε, καλύτερα να πω.

Καλό Φθινόπωρο. Να βρείτε τα δικά σας άσπρα σύννεφα.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΝΙΚΟΣ Γ. ΝΗΜΑΣ