Πώς να διαχειριστούμε τον θυμό των άλλων και να ελέγξουμε τον δικό μας θυμό; (2ο μέρος)

Συνεχίζουμε με το θέμα του θυμού, που ανοίξαμε στο προηγούμενο φύλλο του Νοεμβρίου 2014.

Όλοι ψαχνόμαστε σε όλη τη ζωή μας για την απάντηση στο ερώτημα: Πώς να διαχειριστούμε τον θυμό των άλλων ή να ελέγξουμε τον δικό μας θυμό;

Μια πρώτη απλή σχετικά προσπάθεια που μπορεί να κάνει ο καθένας μόνος του, είναι να φτιάξει αρχικά μια συλλογή και ταξινόμηση των περιπτώσεων θυμού.

Είναι ευκολότερο, να καταγράψουμε τις περιπτώσεις εκείνες που εμείς (οι άνθρωποι γενικώς) θυμώνουμε με κάποιον άλλον παρά εκείνες που εμείς κάναμε κάποιον άλλον να θυμώσει. Και είναι ευκολότερο, διότι όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να δουλέψουμε πάνω στον θυμό, θυμόμαστε καλύτερα τους δικούς μας θυμούς, επειδή διαισθανόμαστε ότι αυτός ο θυμός – ο δικός μας – μας αφορά περισσότερο, αφού αυτόν μπορούμε να ελέγξουμε ευκολότερα.

Σκέφτηκα ότι η ακόλουθη μη εξαντλητική και ταξινομημένη συλλογή που επεχείρησα ίσως να διευκολύνει και άλλους να ξεκινήσουν να κάνουν τη δική τους. Μπορεί κανείς να την αυξήσει ή να αλλάξει την ταξινόμηση. Μετά να διαβάσει τον κατάλογό του αρκετές φορές, να βρει το κοντινότερο σε αυτόν πρόσωπο και να διαβάσουν μαζί τον κατάλογό του, να του ζητήσει να συμβάλει στην συμπλήρωσή του, να σχολιάσουν μαζί κάθε μια περίπτωση, να βρουν μαζί άλλους τρόπους ταξινόμησης, να συνεχίσει να σκέφτεται πάνω σε αυτά, αναζητώντας παράλληλα χρήσιμα σχετικά βιβλία, άρθρα και σεμινάρια για να ολοκληρώσει μια συγκροτημένη άποψη.

Αυτό λοιπόν το έχω ήδη κάνει και πιστέψτε με, μια τέτοια διαδικασία μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά προς τα εμπρός και να μας ξαλαφρώσει ιδιαίτερα. Κυρίως αυξάνει την αυτοκυριαρχία μας και τελικά και την αυτοεκτίμησή μας. Έχει καλά και άμεσα αποτελέσματα και μας χαρίζει περισσότερη ηρεμία δηλαδή λιγότερους θυμούς.

1η κατηγορία:

Θυμώνουμε όταν ο άλλος …

• Μας υβρίζει ή μας κατηγορεί αβάσιμα για μια πράξη μας ή κάποια κουβέντα μας ή μας συκοφαντεί σε άλλους. Επίσης όταν μας γελοιοποιεί ή προσβάλει την αξιοπρέπειά μας και την αυτοεκτίμησή μας ή μας αδικεί με αρνητική κριτική και απαράδεκτους χαρακτηρισμούς για την προσωπικότητά μας. 
•  Αρνείται τις καλές προθέσεις μας ή τις θεωρεί κακόβουλες ή όταν θίγει άκομψα ή καλυμμένα τις ευαισθησίες μας και τα αισθήματά μας ή είναι ιδιαίτερα ωμός και κυνικός σε ζητήματα που εμείς είμαστε ιδιαίτερα ευαίσθητοι ή κατηγορεί τα πιστεύω μας και τις αρχές μας. 
•  Καμαρώνει διαρκώς για τα δικά του προσόντα  περιφρονώντας ταυτόχρονα τα δικά μας ή δεν επιβραβεύει ούτε καν αναγνωρίζει καμιά επιτυχία μας. 
•  Είναι θρασύς, περνά τα όρια και μπαίνει στα χωράφια μας. 
•  Δεν μας αφήνει να μιλήσουμε για να μιλάει μόνον αυτός. 
•  Δεν αποδέχεται και τις δικές μας ανάγκες και δικαιώματα δίπλα στα δικά του ή αποκρούει τα αιτήματά μας συστηματικά. 
•  Μας κάνει ό,τι θέλει – μας χειρίζεται – χρησιμοποιώντας συναισθηματικούς εκβιασμούς ή μας επιβάλει την θέλησή του κάθε φορά και με κάθε τρόπο (θεμιτό και αθέμιτο), ή όταν εκμεταλλεύεται την εξουσία του για να ωφεληθεί εκείνος, βλάπτοντας εμάς. 
•  Είναι αχάριστος απέναντι στην γενναιοδωρία μας. 
•  Είναι εμφανώς καχύποπτος και τόσο κακοπροαίρετος που μας βάζει κάθε φορά σε πολεμική ετοιμότητα. 
•  Ψεύδεται απέναντί μας χωρίς ντροπή και αποδεικνύεται τελικά αναξιόπιστος ή αθετεί τις υποσχέσεις του προς εμάς, στις οποίες υποσχέσεις εμείς βασιστήκαμε. 
•  Μας εκβιάζει ανοιχτά και απροκάλυπτα - μας φέρνει σε αδιέξοδο ή ανακαλύπτουμε ότι έχει στήσει μια πλεκτάνη ή και μια απλή απάτη σε βάρος μας. 
•  Μας απειλεί ή πραγματοποιεί τις απειλές του. 
•  Μας αναγκάζει να συμπεριφερθούμε κι εμείς άσχημα.

Δεύτερη κατηγορία

Θυμώνουμε όταν ο άλλος …

• ·  Αποδεικνύεται ανεπαρκής για τις προσδοκίες μας ή καταστρέφει τις κοινές μας προσπάθειες με την αδεξιότητά του ή είναι απρόσεχτος και κάνει πολλές ζημιές ή είναι τόσο νωθρός που καθυστερεί το κοινό έργο μας.
•  Αγνοεί τις δικές μας ανάγκες επειδή δεν είναι ικανός να συναισθάνεται τους άλλους.
•  Είναι απαθής και ψυχρός χαρακτήρας έτσι που μας εμποδίζει κάθε φορά να επικοινωνήσουμε βαθύτερα. Είναι τόσο κλειστός που μας φέρνει σε αμηχανία – δεν ξέρουμε πώς να του συμπεριφερθούμε.
• Δεν μπορεί να συντονιστεί μέσα στην ομάδα μας και διαταράσσεται η αρμονική συνεργασία.
• Κάνει λάθη στις εκφράσεις του και συνέχεια μας λέει πως άλλο εννοούσε.
• Δεν καταλαβαίνει το χιούμορ μας.
• Είναι τόσο πληγωμένος από τη ζωή που όπου κι αν τον αγγίξουμε πονάει.

Τρίτη κατηγορία

Θυμώνουμε όταν ο άλλος …

• Δεν ακολουθεί τις οδηγίες, τις συμβουλές ή τις προειδοποιήσεις μας.
• Δεν αποδέχεται την εξουσία μας ή το κύρος μας και τα υποσκάπτει.
• Είναι γενικά ατίθασος σε κανόνες και συμφωνίες που του επιβάλουμε.
• Είναι υπερβολικά ευαίσθητος και εύθικτος που μας αναστατώνει διαρκώς.
• Είναι τόσο ανθρώπινος, δοτικός και αλληλέγγυος που εμείς φαινόμαστε να είμαστε απάνθρωποι.
• Δείχνει τόση ευγένειά που μας σκλαβώνει αφόρητα.
•  Έχει μια ανωτερότητα που αισθανόμαστε ότι απειλεί τη δική μας θέση ισχύος και επιρροής.

Ο καθένας θα βρει και άλλες περιπτώσεις που λείπουν στον πιο πάνω κατάλογο και μπορεί να τις βάλει κάτω από τις πιο ταιριαστές (παρόμοιες, σχετικές) με τις πιο πάνω.

Στην πρώτη κατηγορία είναι εμφανές ότι έχουμε εκείνες τις περιπτώσεις που ο άλλος πραγματικά και δικαιολογημένα μας κάνει να θυμώνουμε. Είναι κακόβουλος, καχύποπτος, αναξιόπιστος, εχθρικός, αχάριστος, θρασύς. Είναι πραγματικά δύσκολο να συνεργαζόμαστε ή να συμβιώνουμε μαζί του. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορούμε να βάζουμε πιο ξεκάθαρα όρια στις μεταξύ μας σχέσεις και συναλλαγές και να μην του επιτρέπουμε να τα υπερβεί. Χρειάζεται δηλαδή μια βαθύτερη αναθεώρηση της σχέσης μας, με δική μας πρωτοβουλία.

Στη δεύτερη κατηγορία έχουμε τις περιπτώσεις που ο άλλος είναι απλώς ανεπαρκής και αδέξιος ή εσωστρεφής χωρίς να είναι κακός κατά βάθος. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε ευκολότερα να ελέγξουμε τον θυμό που μας προκαλεί η ανεπάρκειά του, καταβάλλοντας από την μεριά μας περισσότερες προσπάθειες για να επικοινωνήσουμε καλύτερα μαζί του. Επίσης μπορούμε να μειώσουμε τις προσδοκίες μας από αυτόν, αρκεί να πούμε στον εαυτό μας: μέχρι εκεί μπορεί, μέχρι εκεί καταλαβαίνει, ας μην ζητάω περισσότερα από αυτόν.

Στην τρίτη κατηγορία έχουμε τις περιπτώσεις εκείνες που εμείς σφάλλουμε και όχι ο άλλος. Όταν εμείς είμαστε απαιτητικοί και κυριαρχικοί. Όταν δεν αναγνωρίζουμε ή δεν ανεχόμαστε τη δική του υπεροχή και καλοσύνη. Είναι οι περιπτώσεις που ακόμη και αν είμαστε γενικά καλοί άνθρωποι, μας βγαίνει ο κακός εαυτός μας. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειαζόμαστε περισσότερη αυτογνωσία και δουλειά με τον εαυτό μας, για να βρούμε τις αιτίες που μας κάνουν να χάνουμε τον έλεγχό μας.

Ας δούμε εδώ όμως μερικές αλήθειες σχετικά με τον θυμό.

• Μας διδάσκουν, ήδη από την παιδική μας ηλικία, όχι το πώς να ελέγχουμε τον θυμό μας αλλά το “πρέπει να τον πνίγουμε”. Το σκεπτικό της κοινωνίας που καταπιέζει την απελευθέρωση των ανθρώπων λέει πως: Αν μπορείς να πνίγεις τον θυμό τότε θα μπορείς να πνίξεις και άλλα ευκολότερα συναισθήματα.
• Όλοι έχουμε πάρει μαθήματα από τους γονείς μας, τους πρώτους παιδικούς φίλους και δασκάλους μας: πότε με ποιον ή με τι να θυμώνουμε, κυρίως το πώς να θυμώνουμε αλλά και πώς να ξεθυμώνουμε. Δυστυχώς λίγοι πήραμε μαθήματα πώς να ξεθυμώνουμε τον άλλον που θύμωσε μαζί μας.
• Οι νεότεροι, όσοι έχουν παιδιά και οι λιγότερο μορφωμένοι είναι οι τρεις κατηγορίες ανθρώπων που είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν θυμό, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική έρευνα. Η έλλειψη χρόνου και το συνακόλουθο αίσθημα πίεσης είναι ο συχνότερος παράγων πρόκλησης θυμού.
• Οι προσβολές όταν γίνονται δεκτές με περιφρονητική σιωπή, εξουδετερώνονται. Όταν γίνονται δεκτές με εκνευρισμό όμως, δείχνουμε ότι, σε ένα βαθμό, αναγνωρίζουμε την αλήθεια των προσβολών έλεγε ο Τάκιτος (Ρωμαίος Ιστορικός).
• Ο θυμωμένος έχει μέσα του ντροπή και ενοχές για το θυμό που έβγαλε. Όταν τα νιώσει συνειδητά βρίσκει εξηγήσεις και δικαιολογίες για να τα κατευνάσει.
• Ο θυμωμένος χάνει προσωρινά την αίσθηση του χιούμορ, χαλαρώνει μόλις βάλουμε στη μέση λίγο από το λεπτό χιούμορ μας αλλά προσοχή εξοργίζεται χειρότερα με το σαρκαστικό χιούμορ.
• Δεν βοηθάμε τους ευέξαπτους και οξύθυμους ανθρώπους, όταν τους δικαιολογούμε λέγοντας πως απλά είναι άνθρωποι με την ιδιαιτερότητα “να βράζει το αίμα τους”.
• Δεν είναι αδικαιολόγητο να θυμώνουμε με εκείνους που μόνιμα αργοπορούν ή καθυστερούν στα ραντεβού μας. Αδικαιολόγητο είναι να μην το ξέρουν, γιατί δεν τους το δείξαμε ποτέ. Αδικαιολόγητο επίσης είναι να φέρνουμε εμείς την καταστροφή για λίγα λεπτά της ώρας.
• Σπάνια νιώθουμε θυμό χωρίς να νιώθουμε πληγωμένοι (προσβεβλημένοι) σε κάποιο βαθμό και σπάνια νιώθουμε πληγωμένοι ψυχικά χωρίς να νιώθουμε θυμό γι’ αυτό που προκάλεσε τον πόνο.
• Μερικές φορές απλά και μόνο η απειλή του να πληγωθούμε ή να ντροπιαστούμε μπορεί να πυροδοτήσει το συναίσθημα του θυμού. Πραγματικοί φόβοι αλλά και φοβίες είναι η τροφή του θυμού.
• Όταν ο άλλος μας μειώσει ή απειλήσει ή βλάψει φυσικό είναι να θυμώνουμε. Όταν το έχει κάνει με σκοπιμότητα φυσικά και θυμώνουμε περισσότερο. Αφύσικο είναι όμως να θυμώνουμε δυσανάλογα με την αιτία ή τη βλάβη που μας προκάλεσε ή τις προθέσεις του υπεύθυνου.
• Ο θυμός απέναντι στην εισβολή του Μουσολίνι, τροφοδότησε τους Έλληνες το 1940, με ενέργεια για να αμυνθούν ηρωικά και να αντεπιτεθούν με επιτυχία.

Ταξινομήσαμε ήδη τις γνωστές περιπτώσεις που προκαλούν τον θυμό μας. Τώρα μπορούμε να δούμε και ποιοι είναι οι άνθρωποι που θυμώνουν ευκολότερα.

Ο ΘΥΜΟΣ ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ

• Οι ανταγωνιστικοί, οι μανιώδεις κυνηγοί των επιτυχιών, εκείνοι που δεν γνωρίζουν τη σοφία της υποχώρησης αλλά και εκείνοι που έχουν ακλόνητη πεποίθηση πως όλα τα προβλήματα έχουν οπωσδήποτε μια εύκολη λύση, θυμώνουν κάθε φορά που αντιμετωπίζουν προβλήματα τα οποία δεν μπορούν να λύσουν.
• Οι τελειομανείς και οι λεπτολόγοι θυμώνουν όταν κάποιος ή κάτι τους εμποδίζει να ασχοληθούν με την λεπτομέρεια και να αγγίξουν το τέλειο. Θέλουν πάση θυσία να είναι πάντα  άριστοι. Συνήθως θυσιάζουν την ηρεμία τους και φορτώνονται εύκολα με άγχος.
• Εκείνοι που δεν διαθέτουν την ικανότητα της διάκρισης και της αξιολόγησης, που τσουβαλιάζουν και μεγαλοποιούν τα πάντα, θυμώνουν με τα μεγάλα το ίδιο όπως και με τα μικρά. Κάποιοι μάλιστα θυμώνουν με μικροπροβλήματα περισσότερο από ό,τι με τα σημαντικά.
• Οι εύθικτοι – αυτοί που προσβάλλονται εύκολα – οι μυγιάγγιχτοι, τα άτομα με χαμηλή ανεκτικότητα έχουν μια ροπή να αμύνονται μόνιμα και να θυμώνουν. Η παγίδα τους είναι η διαρκής ετοιμότητά τους σε ενδεχόμενες καταστάσεις που θα τους  απειλήσουν. Αυτή η ετοιμότητα μεταμορφώνει αυτόματα τον θυμό στην κυρίαρχη ή και στην μοναδική συναισθηματική τους έκφραση.
• Οι ρομαντικοί, πολλοί ιδεολόγοι, οι φανατικοί υπερασπιστές κοινωνικών και πολιτικών ιδεών βλέπουν τη ζωή ωσάν η αδικία να μοιάζει πανταχού παρούσα. Γι αυτούς η δικαιοσύνη και το γενικό καλό αργούν να επικρατήσουν (δεν θα προλάβουν στη ζωή τους να ζήσουν στην ιδανική τους πολιτεία). Έτσι, γι αυτούς ο θυμός είναι η μόνιμη συναισθηματική τους διέξοδος, απαραίτητη για να τροφοδοτεί την πάλη τους ενάντια στο κακό.
• Οι ανυπόμονοι έχουν περισσότερες ευκαιρίες για να θυμώνουν. Δεν τρέχουν όλοι οι συμπορευόμενοί τους με τον ίδιο ρυθμό. Στις συζητήσεις δυσκολεύονται να περιμένουν τους άλλους να τελειώσουν αυτό που λένε. Ακόμα και όταν αφήσουν τον άλλον να μιλήσει, μπορεί στην πραγματικότητα να μην ακούνε αλλά να προσποιούνται ότι προσέχουν.
• Οι μνησίκακοι - εκείνοι που δεν ξεχνούν όλα τα άσχημα που έπαθαν στη ζωή τους, θα ξαναθυμώσουν κάποτε με ό,τι και με όποιον τους τα θυμίσει ή τα προκαλέσει ξανά έντονα, αφού συνεχίζουν να “ξαναζούν” τη δυσφορία, τον πόνο και τον θυμό, κάθε φορά που θυμούνται το κακό που κάποτε έπαθαν είτε στις πραγματικές του διαστάσεις είτε όπως εκείνοι υποκειμενικά το αντιλαμβάνονται.
• Οι ψυχροί άνθρωποι, εκείνοι που έχουν την τάση να μην είναι συγκαταβατικοί ή να μη συμπάσχουν, καθώς και εκείνοι που ευχαριστιούνται με τις δυστυχίες των άλλων, βρίσκουν κι αυτοί πολύ εύκολα τις δικές τους ευκαιρίες να βιώσουν τον θυμό, ιδιαίτερα όταν “τα πρέπει” και οι κανόνες της κοινωνίας τους επιβάλουν να δείξουν τη συμπόνια τους.
• Οι εγωκεντρικοί, οι νάρκισσοι, οι άνθρωποι που αδυνατούν να είναι αντικειμενικοί θυμώνουν πιο εύκολα, και ιδιαίτερα κάθε φορά που οι άλλοι δεν περιστρέφονται γύρω τους ή δεν πάνε με τα νερά τους.
• Οι ύπουλοι από αδυναμία δεν εξωτερικεύουν φανερά ή αρκετά φανερά τον θυμό τους αλλά στήνουν παγίδες στους άλλους για να ικανοποιηθούν.
• Οι υπομονετικοί από την φύση τους, όταν δεν έχουν αναπτύξει επαρκείς αντιστάσεις για να προασπίζουν τον εαυτό τους, μαζεύουν μέσα τους θυμούς επί χρόνια και χρόνια. Στο τέλος θεωρούν τον εαυτό τους θύμα των άλλων και ξεχειλίζουν από γενική πίκρα ανάμεικτη με θυμό.
• Ανάμεσα στους ήπιους χαρακτήρες, τους ανθρώπους χαμηλών τόνων όμως θα βρούμε και κάποιους που θυμώνουν σπάνια και ποτέ χωρίς έναν πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Μερικοί από αυτούς θυμώνουν τόσο σπάνια λες και το κάνουν για να συντηρούν μια στωική ή μια ηρωική εικόνα για τον εαυτό τους. Οι υπόλοιποι θυμώνουν σπάνια και αρκετά δικαιολογημένα διότι κατάφεραν να παραμένουν συμπονετικοί και να έρχονται στην θέση του άλλου.

Ο καθένας σας καθώς μελετάει τα πιο πάνω θα μπορέσει να βρει και άλλες περιπτώσεις που λείπουν από αυτόν τον κατάλογο και μπορεί να τις βάλει κάτω από τις πιο ταιριαστές (παρόμοιες, σχετικές) με τις πιο πάνω.

Οι “θυμωμένοι άνθρωποι”

Μια άλλη ταξινόμηση θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη:

Όλοι έχουμε δει ότι θυμωμένοι είναι οι άνθρωποι που…

• έχουν την τάση να απαιτούν παρά να ζητούν (δικαιοσύνη, αποδοχή συμφωνία, τη θέληση του άλλου για να κάνουν τα πράγματα με τον δικό τους τρόπο) και όταν οι απαιτήσεις τους δεν ικανοποιούνται, τότε η απογοήτευσή τους γίνεται θυμός.
• έχουν την αδικαιολόγητη απαίτηση να μαντεύουμε εμείς τις επιθυμίες τους, τις προτιμήσεις τους και τις προσδοκίες που έχουν από εμάς και απογοητεύονται όταν εμείς δεν τις μαντεύουμε.
• εκφράζουν πιο ελεύθερα τον θυμό τους απέναντι σε αυτούς που νιώθουν οικειότητα – ωσάν οι οικείοι τους να τους έχουν παραχωρήσει αυτό το δικαίωμα ή ωσάν να το έχουν καταχτήσει από εκείνους ή ωσάν να είναι αυτό το δικαίωμα φυσικό επακόλουθο σε μια στενή σχέση.
• έχουν την τάση να βρίζουν εύκολα, να καταριούνται και γενικότερα να μιλάνε πολύ έντονα, γεγονός που αντικατοπτρίζει τον ταραγμένο εσωτερικό τους κόσμο ή την εσωτερική τους κατάσταση εκείνη τη στιγμή.
• έχουν την τάση να κάνουν αλόγιστη χρήση λέξεων γενίκευσης, όπως «ποτέ» ή «πάντα» όταν κατηγορούν τους άλλους π.χ. “πάντα λάθος το κάνεις”, “ποτέ δεν με καταλαβαίνεις”.
• έχουν την τάση να βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα, να ενεργούν πάνω σε αυτά και κάποια από αυτά να είναι τελικά ανακριβή.
• νομίζουν πως με τον θυμό θα ελέγξουν τον άλλον (θα τον τρομάξουν) αλλά μόλις θυμώσουν νιώθουν πως χάνουν τον έλεγχο που επιδίωκαν, αυτό αμέσως τους φοβίζει και τον φόβο αυτό τον επικαλύπτουν δίνοντας περισσότερη ένταση στον θυμό τους και έτσι πέφτουν σε έναν φαύλο κύκλο που ανακυκλώνει τον θυμό τους.
• είναι καυγατζήδες και το ξέρουν, παρόλο που καταστρέφουν τις οικογένειες και τις φιλίες τους. Οι καυγάδες όμως είναι κύριο γνώρισμά τους. Δεν μπορούν να σταματήσουν να καυγαδίζουν.

  Ο καθένας σας καθώς μελετάει τα πιο πάνω θα μπορέσει να βρει και άλλες περιπτώσεις που λείπουν και από αυτόν τον κατάλογο και μπορεί να τις βάλει κάτω από τις πιο ταιριαστές (παρόμοιες, σχετικές) με τις πιο πάνω.

Θα τελειώσω εδώ όλη αυτήν τη διερεύνηση για τον θυμό, παραθέτοντας μια μικρή συλλογή που έκανα με σχετικά γνωμικά και αποφθέγματα φιλοσόφων και σημαντικών ιστορικών ηγετικών προσώπων.

• είναι χαρακτηριστικό του μυαλωμένου ανθρώπου να μένει μακριά από έχθρα και οργή – Πλούταρχος.
• η ντροπή ωφελεί τους ανθρώπους περισσότερο από το θυμό – Ευριπίδης
• Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, είναι εύκολο. Αλλά να θυμώσεις με το σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό, για το σωστό λόγο, τη σωστή στιγμή και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. – Αριστοτέλης
• Ο θυμός και η έλλειψη ανοχής είναι εχθροί της ορθής κρίσης. – Μαχάτμα Γκάντι
• Το να είσαι θυμωμένος σημαίνει να εκδικείσαι τον εαυτό σου για τα λάθη των άλλων. - Alexander Pope, 1688-1744, Βρετανός ποιητής
• Πολλοί χάνουν την ψυχραιμία τους μόνο και μόνο επειδή εσύ δεν χάνεις τη δική σου. - Frank Moore Colby, 1865-1925, Αμερικανός συγγραφέας
• Η οξύθυμη διάθεση είναι ένα μαχαίρι που το κρατάμε από τη λάμα. James Barrie, 1860-1937, Άγγλος συγγραφέας

 Και μερικές παροιμίες.

• Του θυμού ο γιατρός είναι ο λόγος ο καλός.
• Όποιος αρχίζει με θυμό, τελειώνει με ντροπή.
• Όταν χτυπιούνται δυο σταμνιά, ένα απ’ τα δυο θα σπάσει.
• Συγκράτα τα γινάτια σου, να μην σου βγουν τα μάτια σου.
• Αν είναι να θυμώσεις, θύμωσε …αύριο.
• Όταν το πρόβατο θυμώνει, είναι χειρότερο από λύκος. - Γαλλική παροιμία