Δημοκρατία και ευημερία σε κρίση.

Η καταρρέουσα ευημερία απειλεί τη Δημοκρατία

ή μήπως η λειψή Δημοκρατία υπονόμευσε

τη δανεική μας ευημερία;

--------------------------------------

Είναι μερικές ειδήσεις και φωτογραφικά στιγμιότυπα, που δεν είναι μεμονωμένα πλέον και ο καθένας μας εκεί που τα έβλεπε στην τηλεόραση σαν κάτι μακρινό και έξω από την καθημερινότητά του, τώρα τα συναντάει ο ίδιος όλο και συχνότερα κυκλοφορώντας στην πρωτεύουσα και σε μεγάλες πόλεις της χώρας μας.

Βλέπουμε εξαθλιωμένους ανθρώπους να ψάχνουν στα σκουπίδια, βλέπουμε εμπορικούς δρόμους να νεκρώνουν με τα μαγαζιά τους κλειστά. Ακούμε για τη φυγή στο εξωτερικό νέων με πανεπιστημιακές σπουδές, για αυτοκτονίες υπερχρεωμένων και απελπισμένων συνανθρώπων μας που μέχρι πριν ένα δυο χρόνια ευημερούσαν.

Χιλιάδες επιχειρήσεις κλείνουν ή μεταφέρονται σε άλλες χώρες. Όλοι έχουμε έναν δυο ανέργους στην οικογένειά μας, όλοι έχουμε παιδιά που δεν μπορούν να κάνουν πραγματικότητα τα όνειρά τους με το επάγγελμα που διάλεξαν. Όλοι πλέον μετράμε μήνα τον μήνα τις αλλεπάλληλες μειώσεις στο εισόδημά μας. 

Όλοι οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, τώρα νοιαζόμαστε για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης όπου εργαζόμαστε. Όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι αγωνιούμε για τις απολύσεις που θα γίνουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αγωνιούμε για την κατάρρευση της βεβαιότητας για μια εξασφαλισμένη δια βίου απασχόληση.

Όλες οι βεβαιότητες καταρρέουν. Όλοι ζούμε τον καθημερινό φόβο για το αύριο, αλλά και όλοι αναζητούμε ταυτόχρονα την Ελπίδα, είτε διότι η ελπίδα πεθαίνει πάντοτε τελευταία, είτε διότι τις τελευταίες δεκαετίες συνηθίσαμε να ζούμε σε ένα όνειρο μιας βέβαιης αδιάκοπης ατομικής και οικογενειακής προόδου.

Ποιας προόδου όμως; Μήπως, οι περισσότεροι, δεν είχαμε ταυτίσει την καταναλωτική  ευμάρεια και τις δαπάνες για ικανοποίηση επιθυμιών με την πρόοδο; Μήπως, οι περισσότεροι, δεν εμπιστευόμασταν με αφέλεια τις σειρήνες των Τραπεζών που μας παρακινούσαν να δανειζόμαστε για να ικανοποιήσουμε επιθυμίες; Μήπως δεν είχαμε χάσει τη διάκριση ανάμεσα στις πραγματικές ανάγκες και στις πλαστές επιθυμίες που μας δημιουργούσε το κυρίαρχο life style;

Ήταν αυτό πρόοδος; Όλο και περισσότεροι σήμερα το αμφισβητούμε.

Η υλική ευημερία μας κατέρρευσε. Η αντίληψή μας για την καταναλωτική ευχαρίστηση κλονίστηκε. Η κατοχή περιουσιακών αγαθών απειλείται. Τα στεγαστικά δάνεια εξυπηρετούνται με τρομερή δυσκολία. Η δύναμη του “έχω” ελαχιστοποιείται για το σύνολο της κοινωνίας. Θα μπορέσουμε επιτέλους να ενισχύσουμε τη δύναμη του “κάνουμε και είμαστε” , τώρα που ίσως είναι η ευκαιρία για μεταμέλεια;

Αναζητούμε καθημερινά αιτίες. Αναζητούμε πρόσωπα ενόχους και στοχοποιούμε εύκολα και εύλογα βεβαίως τους πολιτικούς. Μαζί με την αμφισβήτηση των πολιτικών προσώπων, δυστυχώς όμως εξαπλώνεται και η αμφισβήτηση στη Δημοκρατία. Το φαινόμενο δεν είναι ιστορικά πρωτόγνωρο. Όποτε σε μια χώρα βάθαινε μια οικονομική κρίση ακολουθούσε είτε ο κίνδυνος για τη Δημοκρατία, που σε λίγες περιπτώσεις διεσώζετο από μια νέα εμπνευσμένη πολιτική ηγεσία, είτε ακολουθούσε η κατάρρευση τελικά της Δημοκρατίας και η επικράτηση ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος που πολλές φορές έβρισκε τη διέξοδο σε έναν καταστροφικό πόλεμο.

Όταν καταρρέει η ευημερία μέχρι του σημείου να εξαπλώνεται ο λαϊκός θυμός σε όλα τα χειμαζόμενα κοινωνικά στρώματα, το ορατό αποτέλεσμα είναι να απειλείται η Δημοκρατία. Όμως επειδή για τον λαό προηγείται το βίωμα και η οδύνη της εξαπλούμενης φτώχιας και ακολουθεί η τελική κρίση της Δημοκρατίας, είναι πιο εύκολο για τους περισσότερους, να αποδίδουμε στην οικονομική κρίση τις αιτίες για την αμφισβήτηση και την κατάρρευση της Δημοκρατίας. 

Στην πραγματικότητα όμως συμβαίνει πάντοτε το αντίστροφο. Είναι η λειψή Δημοκρατία που προηγείται και είναι το αίτιο που οδηγεί στην κατάρρευση της ευημερίας. Η λειψή Δημοκρατία  επιτρέπει στην πολιτική φαυλότητα να εκδηλωθεί αδιάντροπα και να εξαπλωθεί διαβρώνοντας από πάνω προς τα κάτω τις εσωτερικές πυραμίδες εξουσίας των πολιτικών κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία και κυβερνούν ενώ παράλληλα διαβρώνουν και την κρατική πυραμίδα.

Η πολιτική φαυλότητα βαθμιαία γίνεται ακόρεστη όρεξη, αποβάλει τα πέπλα της ντροπής και για να νομιμοποιηθεί ηθικά δεν περιορίζεται μόνον στους στενούς κύκλους και στα εσωτερικά επίπεδα των κομματικών πυραμίδων αλλά εξαπλώνεται στους οπαδούς τους και σε ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας εξ ου και η κυνική ρήση “μαζί τα φάγαμε”.

Θα πει κανείς: και τι σημαίνει λειψή Δημοκρατία; Πότε έχουμε φαινόμενα έκπτωσης των δημοκρατικών θεσμών και διάβρωση των δημοκρατικών λειτουργιών μιας χώρας;

Δεν θα επεκταθώ τόσο, όσο θα το έκανε ένας πολιτικός αναλυτής, αλλά θα το περιγράψω συνοπτικά, σαν ένας πολίτης που νοιάζεται και αγωνιά πρώτα για τη Δημοκρατία και μετά για την οικονομική ευημερία.

Λειψή Δημοκρατία έχουμε:

• όταν σημαντικοί εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας διαχωρίζουν όλο και πιο συχνά το ηθικό από το νόμιμο, όταν δηλαδή χρησιμοποιούν τον νόμο στα όριά του για να καλύψουν  πολιτικές άδικες για αδύναμα κοινωνικά στρώματα ή για να καλύψουν φαύλες πρακτικές διοίκησης και ιδιοτελή συμφέροντα (ατομικά τους ή διαπλεκόμενα),

• όταν οι Αξίες και οι Αρχές που κρατάνε συνεκτική μια κοινωνία εγκαταλείπονται ή αντικαθίστανται από τον κυνισμό των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων ή την αναίδεια συντεχνιών που στρέφονται κατά της υπόλοιπης κοινωνίας. Τέτοιες αξίες είναι η ακεραιότητα, η εμπιστοσύνη, η υπευθυνότητα, η συνέπεια, η αλληλεγγύη, η κοινωνική πρόνοια, τα βασικά δικαιώματα, η ελευθερία για προσωπική εξέλιξη, η πρόσβαση όλων στην παραγωγή πλούτου, η δίκαιη διανομή του πλούτου κ.λ.π.

• όταν η απογοήτευση των πολιτών για τους πολιτικούς και το πολιτικό σύστημα αποτρέπει τη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική και αντικαθίσταται από την αδιαφορία και την αποχή, ιδιαίτερα δε αν τα αντιπολιτευόμενα κόμματα δεν έχουν να προτείνουν μια φρέσκια οραματική, εναλλακτική αλλά και ρεαλιστική εκδοχή προόδου,

• όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν προσαρμόζονται στις αλλαγές της πραγματικότητας και το κράτος γίνεται το απόλυτο όργανο των πολιτικών ηγεμονίσκων και απομακρύνεται από την ουδετερότητά του και τον διαιτητικό ρόλο του ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις ή υπερδιογκώνεται και κατατρώγει τον κοινωνικό πλούτο αντί να ρυθμίζει τη δίκαιη αναδιανομή του.

Επιτρέψαμε, δυστυχώς στο σύνολό μας οι Έλληνες, να συμβούν αυτά και πολλά περισσότερα λάθη που έφθειραν τη Δημοκρατία μας, έστρεψαν αλλού την προσοχή μας (δανεικά και επιδοτήσεις) ξεχνώντας την εργατικότητα, την παραγωγικότητα, την υγιή επιχειρηματικότητα και τελικά ανέτρεψαν την οικονομική ευμάρεια και υπέσκαψαν για τα επόμενα χρόνια το μέλλον μας. 

Μακάριοι και ευτυχισμένοι, “αθώοι” έως επικίνδυνα αφελείς πορευτήκαμε τις δεκαετίες της μεταπολίτευσης, επιπλέοντας στον πληθωρισμό των συνθηματικών υποσχέσεων: 

“η Δημοκρατία δεν κινδυνεύει” , 

“η Ευρώπη θα μας λύσει τα προβλήματα” , 

“στις 18 Σοσιαλισμό” , 

“η Ελλάδα των μη προνομιούχων” , 

“η Ελλάδα των μεταρρυθμίσεων” , 

“η ισχυρή Ελλάδα του ευρώ” , 

“η Ελλάδα ηγέτης στα Βαλκάνια” , 

“η Ελλάδα των Ολυμπιακών εργοταξίων” , 

“η επανίδρυση του κράτους” , 

και τέλος το τελικό και απερίγραπτο ψέμα “λεφτά υπάρχουν” 

κι ένα σωρό άλλοι ενδιάμεσοι μύθοι και παραμύθια που οι πολιτικοί τα σερβίριζαν με ευκολία και εμείς τα ακούγαμε με περισσή άγνοια και ευπιστία.

Οι διαστάσεις όμως της σημερινής κρίσης δείχνουν αυτό το σάπιο που προϋπήρχε και δούλευε ως πρόβλημα ή ως έρπουσα παρακμή της μεταπολίτευσης. Οι δημοκρατικοί θεσμοί μπορεί να ενισχύουν καλές δημοκρατικές πρακτικές, δεν αρκούν όμως αν δεν συνυπάρχει μια ανάλογη πολιτική συμπεριφορά και ένα ανάλογο δημοκρατικό ήθος σε όλη την κοινωνία.

Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα είδαμε να  συμβιώνουν και να αντιμάχονται αντίρροπες τάσεις και νοοτροπίες. Η δημοκρατική κουλτούρα, η ανεκτικότητα ενισχύθηκαν από τη σταθεροποίηση της δημοκρατίας και την κοινωνική ανέλιξη. Ταυτόχρονα όμως η δημοκρατική κουλτούρα συμπλέχτηκε με την κυρίαρχη πρακτική της δημαγωγίας και της συναλλαγής μεταξύ εξουσίας, ατόμων, οργανωμένων συμφερόντων και τοπικών κοινωνιών.

Ο «νέος πολιτισμός» της παγκοσμιοποιημένης αγοράς και η απληστία του χρηματιστικού καπιταλισμού ενίσχυσε τις παθογένειές μας, κορυφώνοντας τον άκρατο καταναλωτισμό, τον «κτητικό ατομισμό» και τον μεταμοντέρνο ηδονισμό. Έτσι, η νεοαποκτηθείσα ευημερία της μεταπολίτευσης αποκοβόταν βαθμιαία από τη δημιουργική εργασία και το υγιές κέρδος, ο καταναλωτισμός από την παραγωγή και ο ατομισμός από το δημόσιο συμφέρον.

Αυτή η συμβίωση αντίρροπων τάσεων και νοοτροπιών διατηρείτο σε ισορροπία, όσο η ανάπτυξη και ο δανεισμός τροφοδοτούσαν όλες αυτές τις συνιστώσες της μεταπολιτευτικής κουλτούρας. Στη σημερινή Ελλάδα, η κρίση ανέτρεψε τις ισορροπίες και έφερε τις αντίρροπες δυναμικές σε μια ανοιχτή πλέον σύγκρουση. Το κύρος του κράτους και το έθνος ως κοινότητα αλληλεγγύης δοκιμάζονται.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η επερχόμενη κατάρρευση του κομματικού συστήματος, δεν είναι παρά η επιφάνεια κάτω από την οποία συμβαίνουν βαθιές και εν μέρει επικίνδυνες μεταβολές. Στην ουσία, αλλάζουν και φθείρονται ακόμη και τα δεδομένα που βασιζόταν η νομιμοποίηση της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας.

Στη σημερινή Ελλάδα της κρίσης, αυτός ο αποστασιοποιημένος λαός, που η μεταπολίτευση τον κατακερμάτισε σε  συντεχνιακές ομάδες, σκορπίζεται πολιτικά και κομματικά, μέσα στη σύγχυση που έχει προκαλέσει η απότομη οικονομική πτώση. Αναζητά αλαφιασμένος τον δρόμο της εθνικής ανασυγκρότησης, αναζητά δηλαδή μια νέα σχέση του ατομικού με το γενικό συμφέρον, έτσι ώστε να ανασυσταθεί και ο ίδιος ως Λαός και όχι σαν ρευστή «αγανακτισμένη» μάζα.

Σήμερα μπροστά στον καθένα μας ξανάρχεται το ερώτημα: μπορώ να κάνω κι εγώ κάτι για μια βαθιά πολιτική αλλαγή; Γιατί να ασχοληθώ με την Πολιτική που έχει τόσο βρομίσει; Η δική μου απάντηση φίλοι μου, είναι περίπου αυτή:

ναι αξίζει να νοιάζομαι και να συμμετέχω

• για να μην με κυβερνάνε οι χειρότεροι, οι ανίκανοι, οι ψεύτες και οι κλέφτες, 

• για να μην μου φταίνε πάντοτε οι άλλοι και να μην νιώθω αδύναμος,

• για να είμαι υπεύθυνος σε όλα κι όχι μόνον στη δουλειά μου και στο σπιτικό μου και να μην είμαι πάντοτε σιωπηλός, αφελής και αιώνιο θύμα,

• για να είμαι μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος,

• για να διατηρώ και στην πράξη τις Αξίες και τις Αρχές μου και να κάνω λιγότερα λάθη στις πολιτικές επιλογές μου.

• για να συνεισφέρω ό,τι μπορώ για την ελπίδα ενός καλύτερου μέλλοντος και να ξεχρεώσω όσα χρωστάω στους γονείς και στους προγόνους μου.

 Νοέμβριος 2012

Νίκος Νημάς