Αυτό που από μωρά μαθαίνουμε καλά, είναι να επικοινωνούμε ανταλλάσσοντας συναισθηματικά μηνύματα.
Αυτό που επιβάλλεται να κάνουμε με επιτυχία σαν ενήλικες, είναι να μεταδίδουμε νοήματα και να ανταλλάσσουμε επιχειρήματα, ελαχιστοποιώντας τις παρεξηγήσεις.
Όμως η επικοινωνία δεν είναι ποτέ μόνον το ένα ή μόνον το άλλο. Μέσα από την επικοινωνία εκφράζουμε όλο το είναι μας και την προσωπικότητά μας.
----------------------------------
Η επικοινωνία είναι στ’ αλήθεια μια έννοια πολύ σημαντική στον σύγχρονο κόσμο. Αν ασχοληθούμε μαζί της δεν μπορούμε να αρχίσουμε με κάποιο ορισμό της. Είναι πολυσύνθετη έννοια που δεν περιγράφεται με έναν απλό ή έναν μοναδικό ορισμό. Θα το κάνουμε λοιπόν με ένα πλήθος ερωτήσεων.
Πότε γεννήθηκε η επικοινωνία; Η επικοινωνία γεννιέται από την στιγμή της γέννησης. Το νεογέννητο δέχεται τα χάδια, την περιποίηση και τα τρυφερά λόγια από την πρώτη του επαφή με την μητέρα του. Αυτά που δέχεται είναι μηνύματα από ένα άλλο πρόσωπο αν και δεν έχει ακόμη την συναίσθηση της δικής του προσωπικότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα. Επικοινωνούν από την στιγμή της γέννησής τους.
Αναγνωρίζουμε εξ αρχής δύο πόλους: τον πομπό – μητέρα και τον δέκτη – βρέφος. Το μήνυμα που εκπέμπει ο πομπός είναι περίπου αυτό: «μη φοβάσαι, είμαι συνέχεια εδώ, σε φροντίζω, σου δίνω ο, τι έχεις ανάγκη, σε Αγαπώ». Το μήνυμα που εισπράττει ο δέκτης – βρέφος είναι πιο απλό: «ναι μου αρέσει το χάδι σου, ναι λατρεύω το στήθος σου, ναι αναγνωρίζω την φωνή σου και την παρουσία σου, ναι αισθάνομαι υπέροχα μαζί σου».
Η επικοινωνία λοιπόν για κάθε άνθρωπο αρχίζει σαν εκπομπή και λήψη συναισθημάτων. Η μητέρα εκπέμπει και το βρέφος δέχεται. Πολύ σύντομα το βρέφος θα ανταποδώσει ενστικτωδώς και υποτυπωδώς τα συναισθήματά του. Η ανταλλαγή λεκτικών μηνυμάτων θα αρχίσει αργότερα και η λογική επεξεργασία πολύ πιο αργότερα.
Είναι σημαντικό να σταθούμε σε αυτό. Σημαδεύει όλους μας αυτό που πρωτομάθαμε. Να επικοινωνούμε δηλαδή ανταλλάσσοντας κυρίως συναισθήματα. Ακόμη και στην πολύ προχωρημένη ηλικία τους οι άνθρωποι, ακόμη και οι μεγάλοι διανοητές δεν θα ξεφύγουν ποτέ από αυτή την ιδιότητα. Η επικοινωνία με λεκτικά και συμβολικά σχήματα, η επικοινωνία με την διαμεσολάβηση της λογικής θα παραμένει για πάντα ασθενέστερη από την επικοινωνία της ανταλλαγής συναισθημάτων.
Ποιος το γνωρίζει αυτό πολύ καλά και το αξιοποιεί στο έπακρο; ο εμπορικός κόσμος (το σύγχρονο marketing), οι επιτυχημένοι πολιτικοί, θρησκευτικοί και ιδεολογικοί ηγέτες, οι δημαγωγοί, οι επιτυχημένοι διοικητές και διευθυντές (managers) αλλά και όλοι εκείνοι που καταγράφηκαν στις συλλογικές μας μνήμες σαν οι αγαπημένοι μας δάσκαλοι και καθηγητές που μιλούσαν στην καρδιά μας και των οποίων τα λόγια συνεχίζουμε να θυμόμαστε για πολλά χρόνια.
Ποιοι είναι εκείνοι που δεν χρησιμοποιούν την επικοινωνία σαν ανταλλαγή συναισθημάτων αλλά σαν μετάδοση λογικών νοημάτων; οι παρωχημένοι δάσκαλοι και οι συντηρητικοί καθηγητές. Θέλοντας οι μεν να τιθασεύσουν την νεανική ορμή των μαθητών τους και την επαναστατικότητα και αμφισβήτηση των φοιτητών τους οι δεύτεροι, προτάσσουν την λογική και στον τρόπο επικοινωνίας τους.
Αυτό το ίδιο συμβαίνει ακόμη και με όσους από την φύση του επαγγέλματός τους (λογιστές, οικονομικά στελέχη επιχειρήσεων, μηχανικοί, θετικοί επιστήμονες) αφιέρωσαν υπερβολικό χρόνο στην ενασχόλησή τους με απρόσωπα και ψυχρά αντικείμενα εργασίας με την συνεπακόλουθη σχετική υστέρησή τους στην ανθρώπινη και διαπροσωπική επικοινωνία.
Πότε έχουμε επικοινωνία; Είναι απαραίτητη η φυσική συνύπαρξη (πρόσωπο με πρόσωπο) στον ίδιο χώρο;
Όχι δεν είναι πάντοτε απαραίτητη. Αρκεί να υπάρχει μια σχέση. Ακόμη και όταν κάποιος δεν απαντάει στις συνεχείς εκκλήσεις ενός άλλου (τηλεφωνήματα, επιστολές) η επικοινωνία υπάρχει έστω και με την άρνηση του δεύτερου, που με τον τρόπο του εκπέμπει το σιωπηρό αλλά δυνατό μήνυμά του ή που μέσω της σιωπής του επαναλαμβάνει την εκπομπή μηνυμάτων που κάποτε εξέπεμψε στον πρώτο χωρίς να βρει ανταπόκριση.
Είναι η επικοινωνία μια από τις ανάγκες μας; Ναι είναι η βασική μας ανάγκη σαν κοινωνικά όντα. Είναι η ανάγκη να είμαστε σε επαφή με τον εαυτό μας (εσωτερική επικοινωνία) και σε επαφή με τους άλλους (εξωτερική επικοινωνία – αλληλοεπικοινωνία). Η αλληλεπίδραση με τους άλλους μέσω της επικοινωνίας, μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε και να οριοθετήσουμε το εγώ μας από την μια μεριά αλλά και από την άλλη να παραδεχτούμε και να στρέψουμε προς την θετική κατεύθυνση τις εξαρτήσεις μας από τους άλλους.
Έτσι μαθαίνουμε και κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας και τον κόσμο μέσα μας. Έτσι μαθαίνουμε πώς να βαδίζουμε και τους δρόμους που ακολουθούμε.
Ο λόγος (γλωσσική ή λεκτική επικοινωνία) είναι ο μόνος τρόπος που επικοινωνούμε; Όχι υπάρχει και η μη λεκτική επικοινωνία: «άλλα μου λεν τα λόγια σου και άλλα τα φιλιά σου . . . άλλα μου λεν τα χείλη σου και άλλα η ματιά σου . . .» λέει το πανέμορφο λαϊκό τραγούδι. Τα μάτια, οι εκφράσεις του προσώπου, οι κινήσεις των χεριών, η κλίση του κορμού, η θέση των ποδιών, ολόκληρο το σώμα μας μιλάει και συνήθως μας . . . προδίδει. Η γλώσσα του σώματος είναι ο δεύτερος τρόπος που επικοινωνούμε.
Προσπαθούμε πολύ συχνά να μιλήσουμε όμορφα, ή επιβλητικά, με πειστικά και λογικά επιχειρήματα, άλλοτε ήρεμα και άλλοτε πιο έντονα για να τονίσουμε αναλόγως τα λεγόμενά μας και ξοδεύουμε εκεί όλη μας την προσοχή για να μεταδοθεί σωστά το μήνυμά μας. Συμβαίνει όμως ακόμη κι έτσι να έχουμε αποτελέσματα που δεν τα περιμέναμε.
Εφ’ όσον λοιπόν υποτίθεται ότι το μήνυμά μας ήταν σαφές και καλά διατυπωμένο και εφ’ όσον είχαμε και δίκιο και λέγαμε και πολλές αλήθειες γιατί ο άλλος δεν ανταποκρίθηκε όπως περιμέναμε;
Ποτέ δε φταίει αποκλειστικά ο άλλος φίλε μου αναγνώστη αλλά και ποτέ δεν φταις αποκλειστικά εσύ για μια κακή επικοινωνία. Πάντοτε στην επικοινωνία υπάρχουν δύο πόλοι και είναι ταυτόχρονα ο καθένας και πομπός και δέκτης. Άλλοτε λοιπόν εκπέμπουμε λάθος μήνυμα, άλλοτε εκπέμπουμε σε λάθος συχνότητα και άλλοτε δεχόμαστε με λάθος τρόπο το μήνυμα που ο άλλος εξέπεμψε προς εμάς. Πιο συχνά συμβαίνει να βρισκόμαστε σε λάθος συχνότητα δηλαδή να μην ακούμε τι λέει ο άλλος ή να τον ακούμε με παράσιτα.
Τι συμβαίνει όταν μιλάμε εμείς πολύ; τότε είναι σίγουρο ότι εμείς είμαστε που δεν ακούμε τον άλλο και δεν προσέχουμε ούτε τα λόγια του ούτε και τα μηνύματα από το σώμα του. Είναι τότε που μας καίει πιο πολύ το τι θέλουμε εμείς και όχι το τι θέλει και ο άλλος. Δεν νοιαζόμαστε τότε αν «τα θέλω» και των δυο μας μπορούν να συνταιριάξουν. Την σιωπή του άλλου θα την εκλάβουμε για αδυναμία κι ενώ ο άλλος μπορεί απλά να μας ακούει προσεχτικά, εμείς το εκμεταλλευόμαστε και μονοπωλούμε την επικοινωνία.
Τι συμβαίνει όταν ακούμε μεν τον άλλον, αλλά στην συνέχεια τον ακούμε να διαμαρτύρεται ότι δεν τον καταλάβαμε ή ότι δεν τον προσέχουμε ή ότι δεν τον παίρνουμε στα σοβαρά; Συμβαίνει τότε να τον ακούμε σε λάθος συχνότητα, με πολλά παράσιτα, δηλαδή παρεμβάλλεται ο εγωισμός μας και μεταφράζει (αποκωδικοποιεί) τα μηνύματα του άλλου έτσι όπως βολεύει τον εγωισμό μας.
Δεν παίζει ρόλο μόνον το γεγονός ότι ο άλλος απέναντί μας μπορεί να είναι ένας αποδεδειγμένα εγωκεντρικός. Σημασία έχει ότι αν δεν τον καταλάβαμε φταίμε και εμείς μαζί του.
Στην κακή επικοινωνία πάντα φταίνε δυο έστω κι αν ο ένας φταίει περισσότερο.
Μια καλή επικοινωνία κρίνεται από την επίτευξη μιας τελικής συμφωνίας; κι εδώ όχι. Μπορεί να έχουμε μια τεράστια και αντιδιαμετρική διαφωνία αλλά να προηγήθηκε μια άριστη επικοινωνία όπου ο καθένας κατανόησε απόλυτα τον άλλον αλλά παρέμεινε ο καθένας στις δικές του επιλογές.
Είναι μια σύγχυση πολύ πλατειά διαδεδομένη αυτή μεταξύ της πειθούς και της καλής επικοινωνίας. Οι περισσότεροι μπορεί να συμφωνούμε σ΄ αυτήν την αλήθεια αλλά οι ίδιοι πάλι την ώρα που μας χρειάζεται να την αναγνωρίσουμε, δηλαδή στην πράξη, την παρακάμπτουμε και θυμώνουμε και απογοητευόμαστε και πικραινόμαστε διότι δεν καταλαβαίνουμε το πως μια τόσο άριστη κουβέντα με μια τόσο στενή προσέγγιση κατέληξε σε μια διαφωνία.
Ενώ είχαμε ανοίξει τα αυτιά μας στην επικοινωνία και ενώ καταλαβαίναμε και το τι ήθελε ο άλλος, εντούτοις επικρατούσε μέσα μας (καιροφυλακτούσε) η εγωιστική μας επιδίωξη να επιτευχθεί συμφωνία επάνω στις δικές μας επιλογές, που τις θεωρούμε σημαντικότερες από αυτές του άλλου.
Κατά βάθος δεν τον σεβαστήκαμε αληθινά.
Μια τέτοια επικοινωνία καλή στο τεχνικό της μέρος συναντιέται πολύ συχνά μεταξύ των καλλιεργημένων και των πολύ κοινωνικών ανθρώπων αλλά μπορεί να μην είναι βαθιά ανθρώπινη αν λείπει ο σεβασμός στον άλλον όσο περίτεχνα κι αν την έλλειψη σεβασμού την σκεπάζουν οι καλοί τρόποι και η καλή ανατροφή.
Καλή επικοινωνία δεν είναι το να μπορώ να παραβιάζω, μέσω αυτής, την προσωπικότητά του άλλου.
Καλή επικοινωνία είναι αυτή που δεν καταλήγει σε χειραγώγηση και σε εκμετάλλευση του πιο αδύνατου.
Καλή επικοινωνία είναι αυτή που δυναμώνει την ανθρώπινη σχέση διατηρώντας την αυτονομία των δύο μερών.
Καλή επικοινωνία είναι αυτή που με περίσσιο συναίσθημα και με μετρημένη λογική οδηγεί στο πλησίασμα δύο ψυχών.
Θα επανέλθουμε στο θέμα σε επόμενο φύλλο.
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου