Management ασφάλειας στην εργασία ή ασφάλεια στο management ?

ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

(για κάθε εργαζόμενο σε οποιαδήποτε επιχείρηση)

Γιατί εργαζόμαστε;

Επειδή πρέπει να πληρωθούμε για να μπορούμε να επιβιώσουμε; Επειδή και οι άλλοι γύρω μας εργάζονται; Επειδή θέλουμε να ανήκουμε σε έναν οργανισμό ή μια ευρύτερη παραγωγική ομάδα; Επειδή πέραν αυτών θέλουμε και να εξελιχθούμε σαν άτομα; Επειδή . . ., επειδή . . .

Γιατί εργαζόμαστε στη συγκεκριμένη θέση;

Επειδή αυτή η θέση αντιστοιχεί σε αυτό που εκπαιδευτήκαμε να κάνουμε; Επειδή, μετά από πολλές δυσκολίες εύρεσης εργασίας, αυτή η θέση έτυχε να μας προσφερθεί; Επειδή σαν κάτοχοι αυτής της θέσης αμειβόμαστε με ξεχωριστό τρόπο; Επειδή μας προσφέρει μια επιπλέον σιγουριά μπροστά στο αβέβαιο μέλλον; Επειδή θέλουμε να ταυτιζόμαστε με τον τίτλο που αντιστοιχεί στη θέση – κοινωνικό κύρος, συμπλήρωση της ταυτότητάς μας; Επειδή . . ., επειδή . . .

Γιατί η ζωή μας απειλείται από κινδύνους για την υγεία και τη σωματική μας ακεραιότητα;

Επειδή το σώμα μας σαν οργανισμός πολλών συστημάτων είναι εκτεθειμένο και ευάλωτο σε πλήθος φυσικών, χημικών και βιολογικών βλαπτικών παραγόντων; Επειδή όλες σχεδόν οι δραστηριότητές μας ενέχουν κινδύνους τραυματισμού που απειλούν είτε τη σωματική μας ακεραιότητα είτε την ίδια τη ζωή μας; Επειδή είναι αναπόφευκτη συνέπεια της κοινωνικής ύπαρξής μας; Επειδή κάθε συμπεριφορά έχει ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο αλλά ποτέ αμελητέο ρίσκο; Επειδή . . ., επειδή . . .

Γιατί η εργασία σήμερα εκθέτει όλους μας σε περισσότερους και πιο σύνθετους κινδύνους;

Επειδή δεν γνωρίζουμε καλά το περιβάλλον και τον εξοπλισμό εργασίας; Επειδή κάθε είδος εργασίας και κάθε χώρος εργασίας εκ φύσεως, χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερους τυπικούς ή μη κινδύνους; Επειδή δεν έχουμε εκπαιδευτεί στην ολική ποιότητα εργασίας; Επειδή όταν συνωστιζόμαστε πολλοί και αλληλεπιδρούμε, δημιουργούμε περιπλοκότερες και πιο ανεξέλεγκτες καταστάσεις; Επειδή η επικρατούσα εταιρική κουλτούρα δεν ενσωματώνει τις ασφαλείς συνθήκες, στάσεις και συμπεριφορές; Επειδή . . ., επειδή . . .

Γιατί μαζί με την ανάληψη καθηκόντων αναλαμβάνουμε και κάποια ρίσκα;

Ποιο είδος ζυγαριάς κουβαλάμε για να ζυγίσουμε κινδύνους και αντάλλαγμα; Ποιος είναι διατεθειμένος να εργαστεί χωρίς να είναι επακριβώς προσδιορισμένη η αμοιβή του; Κανείς; Ποιος είναι διατεθειμένος να εργαστεί με απροσδιόριστο το ρίσκο; Οι περισσότεροι; Γιατί; Επειδή γενικά είμαστε προετοιμασμένοι να ρισκάρουμε έναντι ανταλλάγματος (μισθού, θέσης); Επειδή δεν γνωρίζουμε πόσο και ποιο ρίσκο αναλαμβάνουμε, ενώ γνωρίζουμε επακριβώς το αντάλλαγμα;

ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ή ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ

Τελικά είναι αποδεκτή η πιο κάτω αλληλουχία σκέψεων;

αφού στη ζωή μας, είμαστε αναγκασμένοι να συμβιώνουμε με τους κινδύνους και αφού έχουμε σοβαρούς λόγους να εργαζόμαστε και αφού εργασία χωρίς κινδύνους δεν υπάρχει και αφού ένα καλό και σίγουρο αντάλλαγμα είναι πιο αξιοπρόσεκτο από αόριστους κινδύνους, ας συνεχίσουμε την πορεία μας και «ό,τι ‘ναι να ‘ρθει θε να ‘ρθεί».

Όχι βέβαια.

Όχι, τουλάχιστον στον ανεπτυγμένο κόσμο και στη Δυτική κουλτούρα. Στην κουλτούρα των σύγχρονων ανεπτυγμένων κοινωνιών και των επιχειρήσεων που οργανώνονται χρησιμοποιώντας την ορθολογική σκέψη και όχι τη διαισθητική ή τη μεταφυσική, το μοιραίο και η εγκατάλειψη στην τύχη δεν είναι αποδεκτά.

Σίγουρα; Είναι πράγματι έτσι; Γιατί λοιπόν τότε, εξακολουθούμε να έχουμε ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες; Γιατί ξεφυτρώνουν ξαφνικά τα αποκαλούμενα “ανόητα ή παράλογα ή τυχαία ατυχήματα”; Γιατί όταν ένα μη αναμενόμενο ατύχημα μας αιφνιδιάσει έχουμε πάντοτε έτοιμη την παρηγοριά “στη ζωή πάντοτε θα μας συμβαίνουν ατυχήματα”; Γιατί τότε προς στιγμήν ξεχνάμε ή παρακάμπτουμε τον συλλογικό στόχο “μηδέν ατυχήματα” με μια δόση υποτιθέμενου ρεαλισμού;

Μήπως η ορθολογική διαχείριση των επαγγελματικών κινδύνων και τα συστήματα υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία αποτελούν, σε κάποιες περιπτώσεις, απλά διακηρύξεις; Μήπως πάλι, όταν δεν αποτελούν διακηρύξεις αλλά ειλικρινείς δεσμεύσεις των ηγεσιών, συμβαίνει να μην συμβαδίζει η συνολική εταιρική κουλτούρα με αυτές; Μήπως κάποια αφανή, υπόγεια ρεύματα είναι πιο ισχυρά και ακυρώνουν συστηματικά δεσμεύσεις, πολιτικές, καλοσχεδιασμένα συστήματα, διατιθέμενους πόρους για εκπαίδευση και λήψη μέτρων κ.λ.π.;

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ MANAGEMENT ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

Τι είναι εκείνο που διαφεύγει από την ηγεσία και το management;

Όταν συγκρίνουμε εποχές διαπιστώνουμε σημαντικές βελτιώσεις στην πρόληψη και προστασία έναντι των επαγγελματικών κινδύνων και τα στατιστικά διαγράμματα είναι αδιάψευστα. Αναμφίβολα υπάρχει μια παγκόσμια πρόοδος και προέρχεται τόσο από βελτιώσεις στον τεχνολογικό εξοπλισμό όσο και από την ενεργότερη συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα αλλά και από τα ορθολογικότερα και αποτελεσματικότερα συστήματα διαχείρισης των δραστηριοτήτων καθώς και από εκείνα που αφορούν την οργάνωση της εργασίας.

Όταν συγκρίνουμε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο ίδιο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον, βρίσκουμε ομοιότητες σε αυτήν τη συγκεκριμένη κατεύθυνση προόδου, που έχουν να κάνουν με νομοθετικές ρυθμίσεις, καθιερωμένα υποδείγματα (διεθνή πρότυπα εργασίας και βέλτιστες πρακτικές) καθολικής ισχύος αλλά επίσης και με την ώθηση του ανταγωνισμού. Η υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία αποτελεί σήμερα έναν ακόμη παράγοντα που προσδιορίζει την εικόνα, τόσο προς τα έξω όσο και προς τα μέσα, μιας υγιούς και επιτυχημένης επιχείρησης ή ομίλου επιχειρήσεων, σε τέτοιο βαθμό, που να του προσδίδει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.

Βρίσκουμε όμως και αρκετές διαφορές. Διαφορές ανάμεσα σε επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου, που ενσωματώνουν με διαφορά φάσης την εφαρμογή των κοινών νόμων, υποδειγμάτων, βέλτιστων πρακτικών. Το συνηθέστερο είναι, αυτή η καθυστέρηση για κάποιες και η προπορεία για κάποιες άλλες, να οφείλεται στα χαρακτηριστικά αδρανείας καθεμιάς επιχείρησης. Όλα τα συστήματα και οι οργανισμοί έχουν τη δική τους ξεχωριστή αδράνεια – αντίσταση στις αλλαγές.

Το ευκολότερο, αλλά όχι και το σοφότερο, είναι να αποδώσουμε τις διαφορές στην οικονομική ευρωστία ή στο μέγεθος μιας επιχείρησης. Υπάρχουν όμως επιχειρήσεις μικρού μεγέθους που είναι υποδειγματικές, διότι αξιοποίησαν το μικρό μέγεθος σαν πλεονέκτημα ευελιξίας, όπως υπάρχουν επίσης και μεγάλου μεγέθους επιχειρήσεις και πολυεθνικοί όμιλοι που χρησιμοποίησαν τις δομές επικοινωνίας μεταξύ των θυγατρικών καθώς και την δυνατότητα να συλλέγουν και να επεξεργάζονται μεγαλύτερο όγκο εμπειριών σαν ισχυρό επίσης πλεονέκτημα και να είναι και αυτές υποδειγματικές. Το μέγεθος και η οικονομική ευρωστία δεν προδικάζει αμφιμονοσήμαντα, δεν προσδιορίζει την αδράνεια στις βελτιώσεις και τις αλλαγές.

Βρίσκουμε όμως και διαφορές μεταξύ των τμημάτων μιας επιχείρησης, διαφορές ακόμη και μέσα σε ένα τμήμα ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες του. Κάνοντας ζουμ και φθάνοντας στο κατώτερο επίπεδο ιεραρχίας (στελέχη πρώτης γραμμής και εργοδηγούς) και ακόμη περισσότερο ζουμ στον κάθε εργαζόμενο, μπορεί να δούμε τις διαφορές να μεγεθύνονται. Γιατί δεν υπάρχει η επιθυμητή ομοιογένεια είτε στην αφοσίωση πάνω στις αξίες της ασφαλούς εργασίας είτε στην αφοσίωση πάνω στις αρχές και στους κανόνες για καλύτερα αποτελέσματα; Πόσο αποτελεσματικό μπορεί να είναι ένα καλοσχεδιασμένο σύστημα διαχείρισης της ασφάλειας στην εργασία όταν προϋποθέτει την ομοιογένεια και εφαρμόζεται από ανθρώπους, στελέχη, τμήματα με τόσο έντονη τη διαφορετικότητα που μπορεί να αγγίζει και την αυτονόμηση;

Μα οι άνθρωποι δεν μπορεί να είναι όμοιοι σαν μηχανές, θα πει κάποιος. Βεβαίως δεν μπορεί να είναι και μάλιστα η διαφορετικότητα μπορεί να εμπλουτίζει και να ενδυναμώνει μια επιχείρηση. Όμως άλλο η διαφορετική προσωπικότητα κάθε εργαζόμενου και κάθε στελέχους, που είναι ένα δεδομένο για αξιοποίηση και άλλο η έλλειψη κοινών αξιών και κοινών αρχών που είναι ένα κυρίαρχο ζητούμενο σε όλες τις εκφάνσεις και όλες τις δραστηριότητες μιας επιχείρησης. Μήπως αυτό μπορεί να είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που διαφεύγει της προσοχής τόσο σε ανώτερο ηγετικό επίπεδο όσο και σε κάθε επίπεδο του management;

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

Κοινές αξίες και κοινές αρχές: το μέγιστο ζητούμενο.

Τι είναι εκείνο που κάνει μια κοινωνία, μια χώρα, ένα έθνος να ακμάζει και όταν αυτό φθίνει να οδηγεί στην παρακμή; Η ιστορία μας διδάσκει ότι είναι η δύναμη των κοινών αξιών και μαζί και η δύναμη των κοινών αρχών συμβίωσης (ρυθμιστικών κανόνων) που υπηρετούν και προάγουν τις κοινές αξίες. Οι αξίες δίνουν νόημα, όραμα και κατεύθυνση στη ζωή όλων και καθενός ξεχωριστά και οι αρχές (κανόνες) κάνουν ρεαλιστικό το όραμα και ενισχύουν την πίστη στην κοινή πορεία.

Μια επιχείρηση δεν είναι τίποτε άλλο από μια κοινωνία σε μικρογραφία (εξάλλου εκεί μέσα ο καθένας δαπανά μεγάλο μέρος του χρόνου του – της ζωής του). Μια σύγχρονη, ανταγωνιστική και εύρωστη επιχείρηση για να διατηρεί την ακμή της και να αναπτύσσεται ακόμη και σε περιόδους κρίσεων, πρέπει, μεταξύ άλλων, να διατηρεί την κοινωνική της υπόσταση. Πρέπει δηλαδή όλο το ανθρώπινο δυναμικό της όχι απλά να εργάζεται μέσα σε αυτήν, όχι απλά να παράγει έργο αποδοτικά αλλά να ζει τη ζωή της επιχείρησης, να είναι περήφανο μέλος της μικρής αυτής ακμάζουσας κοινωνίας, να ενστερνίζεται τις ίδιες κοινές αξίες και να αποδέχεται, σέβεται και εφαρμόζει τις ίδιες κοινές αρχές συμβίωσης, συνεισφοράς και συμπόρευσης.

Τι σχέση μπορεί να έχει λοιπόν το όραμα, οι αξίες και οι αρχές, η κατεύθυνση και η στρατηγική μιας επιχείρησης, με την πρόληψη και προστασία έναντι των επαγγελματικών κινδύνων; Όταν υπάρχουν κοινές αξίες και κοινές αρχές (με φροντίδα και έντονο ενδιαφέρον γι αυτές) τότε όλοι μαζί μπορούν να φθάσουν στο σημείο να νιώθουν “όλοι για έναν και καθένας για όλους”. Η μετατόπιση από το παραφουσκωμένο “εγώ” στο περήφανο “εμείς”, καλλιεργεί το έδαφος μιας πραγματικής, βαθιάς και ουσιαστικής αλληλεγγύης.

Αυτή η αλληλεγγύη δεν επιτρέπει να αδιαφορήσει κάποιος μπροστά στην ασφάλεια ενός άλλου, δεν επιτρέπει εκπτώσεις και υποχωρήσεις μπροστά σε επικίνδυνες συμπεριφορές και σε επικίνδυνες συνθήκες.

Η ζωή σου και η ζωή μου, η υγεία σου και η υγεία μου, είναι το ίδιο σημαντικές για μένα, για σένα και για τη μικρή εταιρική κοινωνία μας.

Δεν έχει σημασία αν εχθές είχαμε μια διαφωνία ή μια περιστασιακή σύγκρουση ή μια έντονη διαπραγμάτευση. Δεν έχει σημασία αν αυτό συνέβη οριζόντια μεταξύ συναδέλφων ή κατακόρυφα μεταξύ υπαλλήλων και ιεραρχίας. Όταν αυτό συμβαίνει σε ένα περιβάλλον συμπόρευσης με κοινές αξίες και κοινά αποδεκτές αρχές, είναι υγεία και ζωντάνια για όλη την επιχείρηση και μόνον οφέλη μπορεί μακροχρόνια να φέρει, τόσο στα οικονομικά αποτελέσματα όσο και στην ποιότητα της κοινής ζωής μας μέσα στην επιχείρηση.

Τελικά εκείνο που άμεσα εισπράττει κάθε εργαζόμενος δεν είναι οι απολαβές του κάθε μήνα αλλά η ποιότητα ζωής κάθε στιγμή και η προαγωγή της αξίας του σαν άνθρωπος χρήσιμος, με ρόλο τόσο σαν αυτόνομη όσο και σαν κοινωνική οντότητα.

Αυτή η ιδιαίτερα ενισχυμένη συνείδηση της ατομικής αξίας μέσα στο μικρό αυτό κοινωνικό υποσύνολο, που λέγεται επιχείρηση, ενισχύει αυτόματα και την προσωπική μέριμνα τόσο για την προστασία της υγείας και της σωματικής ακεραιότητας όσο και για την προαγωγή της ευεξίας.

Management και ηγεσία.

Είναι αυτά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του κάθε manager και του κάθε προϊσταμένου μέσα στις επιχειρήσεις; Όχι δεν είναι πάντοτε και παντού. Δεν είναι όταν οι managers και οι προϊστάμενοι λειτουργούν αποκλειστικά και μόνον σαν απλοί ιμάντες μεταβίβασης εντολών και στόχων, σαν διανομείς εργασιών και καθηκόντων, σαν διαχειριστές κονδυλίων και όχι σαν μικροί ηγέτες. Όταν δεν νοιάζονται αν η εκτελεστική ομάδα έχει επαρκή μέσα και επαρκή πληροφόρηση για το έργο, την ποιότητα και για τις συνθήκες ασφαλούς εργασίας.

Ηγέτης μέσα σε μια επιχείρηση είναι οποιοσδήποτε λειτουργεί (ακόμη και περιστασιακά) εμπνέοντας και παρακινώντας μια ομάδα να εργαστούν πάνω σε ένα σαφές καθήκον, σε ένα καλά προσδιορισμένο έργο, σε έναν ξεκάθαρο, εφικτό και χρονικά προσδιορισμένο στόχο, με ομαδικό πνεύμα και αλληλεγγύη, με καθορισμένα πλαίσια απαιτήσεων ποιότητας και ασφάλειας, παρέχοντάς τους εκ των προτέρων, επαρκή μέσα, γνώσεις και πληροφόρηση.

Ηγέτης είναι κάθε προϊστάμενος σε κάθε βαθμίδα, ο οποίος έχει κάθε στιγμή (έχει δεν έχει κέφια) ανοιχτές τις πόρτες του και τα δύο αυτιά του, ώστε οι υφιστάμενοί του να προσέρχονται ελεύθερα και αυθόρμητα για να του φέρουν πίσω την ανατροφοδότηση πληροφοριών για την εξέλιξη του έργου που τους ανέθεσε, για τις δυσκολίες και τις ελλείψεις σε ποιότητα και ασφάλεια μαζί με τις προτάσεις τους για βελτίωση.

Ηγέτης είναι αυτός που έχει “πολλά μάτια και πολλά αυτιά”, που βρίσκεται παντού στους χώρους εργασίας χωρίς τη φυσική του παρουσία, επειδή στην ομάδα του επικρατεί η διαφάνεια και η απρόσκοπτη και αφιλτράριστη διακίνηση πληροφοριών, παρατηρήσεων, απόψεων και προτάσεων. Στην ομάδα του δεν υπάρχει ο γνωστός φόβος προς την ιεραρχική του θέση (ο φόβος απέναντι στην εξουσία του) αλλά η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός τόσο προς το επίπεδο των ευθυνών του όσο και προς την ηγετική του προσωπικότητα.

Ο ηγέτης μοιράζεται με όλους, τις γνώσεις του και τις εμπειρίες που κατέχει ή που συγκεντρώνει καθημερινά από αναφορές και συζητήσεις. Ο ηγέτης εκπαιδεύει και εκπαιδεύεται διαρκώς – δια βίου. Δεν προσπερνά τα ανασφαλή συμβάντα και τα παρ’ ολίγον ατυχήματα αλλά ασχολείται με έγνοια για την αποκάλυψη αιτιών (και όχι ενόχων) ώστε να ληφθούν μέτρα μείωσης ή και εξάλειψης άμεσα και το κάνει με τρόπο παραδειγματικό και εκπαιδευτικό – για να μάθουν όλοι να κάνουν το ίδιο. Φυσικά προσπαθεί ο ίδιος να είναι το προσωπικό παράδειγμα τόσο στο πως κινείται και εργάζεται μέσα στους χώρους εργασίας όσο και στο πώς οργανώνει τις ασφαλείς διαδικασίες.

Ο ηγέτης δίνει αυξημένη σημασία στις συνήθειες και στην νοοτροπία των εργαζομένων. Δίνει σημασία στα συναισθήματα και στις διαθέσεις τους διότι είναι πεπεισμένος πως αυτά επηρεάζουν σημαντικά την ορθή εφαρμογή ασφαλών κανόνων και πρακτικών εργασίας. Ποτέ δεν εξετάζει επικίνδυνα συμβάντα με αποκλειστικά τεχνοκρατική αντίληψη (κτιριακές συνθήκες, εξοπλισμός, εργαλεία κ.λ.π.) ή με ευθυνόφοβη σκοπιά (εντολές, νόμοι, κανονισμοί, διαδικασίες κ.λ.π.) αλλά συνδέει πάντοτε το τι συνέβη με το γιατί και πως θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά (ασφαλέστερα) αν άλλαζε κάτι (βελτιωνόταν) στις παραδοσιακές πρακτικές και συνήθειες εργασίας που έχουν να κάνουν με την εργασιακή κουλτούρα και την επικρατούσα νοοτροπία. Είναι καινοτόμος και ανοιχτός σε ριζοσπαστικές ιδέες. Ψάχνει πάντοτε μήπως λείπει κάτι από το τραπέζι, μήπως κάτι είναι κρυμμένο κάτω από το χαλί. Επιβραβεύει εξηγώντας, όσους επιδεικνύουν έφεση στην ίδια νοοτροπία. Δημιουργεί εύκρατο κλίμα για να καλλιεργείται η ασφάλεια και υγιεινή στους χώρους εργασίας. Δημιουργεί κλίμα για την ασφάλεια.

Η ασφάλεια στην εργασία είναι ασφάλεια στο management.

Ο manager – ηγέτης δεν είναι αυτός που εφαρμόζει σωστά δοσμένους άνωθεν κανόνες και διαδικασίες για ασφαλή και ποιοτική εργασία αλλά είναι αυτός που αφού προσπαθεί εντατικά να είναι ο ίδιος ικανός να τους ενσωματώνει αποτελεσματικά, γίνεται με τον καιρό και ικανός να καθορίζει, να δημιουργεί (και να αναθεωρεί όταν χρειάζεται), τους πιο σωστούς κανόνες και τις πιο σωστές διαδικασίες.

Η διοίκηση που ασκεί δεν είναι για την ποιότητα και την ασφάλεια αλλά είναι ασφαλής ποιοτική διοίκηση.

Είναι καιρός να μεταβούμε από το πολύ πρόσφατο σύνθημα “πρώτα η ασφάλεια” στο νέο σύνθημα “η ασφάλεια είναι τρόπος καλής ζωής και ποιοτικής εργασίας”.

Νίκος Νημάς

Αύγουστος 2011.